Co ma piernik do wiatraka, czyli co mają grzyby do kubka i czapraka.

20-go września wybrałem się rano na grzyby. Szału nie było, jak to przez całą jesień zresztą.

A jako że tydzień wcześniej nasz proboszcz zapowiedział wystawienie naszych 2 atrakcji w katedrze, tako też po południu wybrałem się do kościoła, by uwiecznić te obiekty na fotkach, skoro sam proboszcz zapowiadał, że warto, i że nie wiadomo, kiedy następny raz będą one udostępnione do oglądania. Kubek (garnuszek z wieży Opalińskiego) i czaprak (kapa z czapraka wezyra Kara Mustafy) oczywiście obfociłem.

Będąc już w moim pięknym kościele, skorzystałem z tego, że jest mało ludzi i porobiłem też zdjęcia niektórych elementów wnętrza, które teraz chciałbym nieco opisać, korzystając z książki Mariana Dorawy „Chełmżyńska Katedra Świętej Trójcy”.

- Ołtarz Najświętszej Maryi Panny – ołtarz ten został w ubiegłym roku pięknie odnowiony, i obecnie jest śliczny, jak nowy. W centralnym miejscu znajduje się obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, zaś zwieńczenie to płaskorzeźba przedstawiająca glorię z gołębicą, która jest symbolem Ducha Świętego.

- Ołtarz Świętego Krzyża- znajduje się w północnej nawie, po lewej stronie ołtarza głównego). Jest to późnobarokowy ołtarz z 1744, wykonany z różnobarwnego alabastru i marmuru. Pomiędzy parami kolumn, w niszy, mieści się rzeźbiona w drewnie polichromowana grupa Ukrzyżowania, zaś na górze znajduje się korona książęca, z pelikanem na szczycie, którą podtrzymują siedzący na masywnym gzymsie aniołowie.

- Ołtarz błogosławionej Juty- znajduje się w południowej nawie, po prawej stronie ołtarza głównego. Pochodzi prawie z tego samego czasu, co poprzednio opisywany ołtarz, bowiem z około 1753 roku, zaś wykonany jest z czarnego marmuru. Jego centrum stanowi obraz przedstawiający bł. Jutę klęczącą przed zmartwychwstałym Chrystusem i całującą ranę na Jego boku. Centralny punkt zwieńczenia, to gołębica jako symbol Ducha Świętego, zaś na szczycie jest pelikan karmiący swe pisklęta. Widzimy tu również herb Junosza, który jest symbolem fundatora ołtarza, jednak co do jego osoby nie ma pewności, gdyż mógł to być biskup Andrzej Stanisław Załuski, lub też dziekan chełmżyński Józef Junosza Łempicki (obaj pieczętowali się tym samym herbem).

- Ołtarz główny, pochodzi z XVII wieku, wykonany w drewnie wg projektu Gian Baptisty Gisleniego w stylu barokowym i należy do największych na terenie północnej Polski, z wyjątkiem największego ołtarza w Europie, znajdującego się w katedrze w Pelplinie (wysokość ołtarza głównego w Chełmży wynosi 17 metrów). Ufundował go biskup Andrzej Leszczyński, o czym informuje umieszczony na podstawie herb Wieniawa oraz umieszczone wokół niego inicjały ALECEPPSPS – Andrea Leszczyński Episcopus Culmensis et Pomesaniae Prepositus Plocensis Supremus Poloniae Cancelarius, co znaczy: Andrzej Leszczyński – biskup chełmiński i pomezański, prepozyt płocki – najwyższy kanclerz Polski. Po obu stronach masywnych kolumn korynckich znajdują się rzeźby apostołów św. Piotra i św. Andrzeja. Kolumny wspierają potężny architraw, na którym jest owalny obraz przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Na szczycie zwieńczenia znajduje się rzeźba patrona diecezji chełmińskiej, św. Jerzego, zabijającego włócznią smoka. Na koniec napiszę jeszcze tylko, że po obu stronach zwieńczenia, między aniołami stoją para patronów Polski: św. Wojciech i św. Stanisław ze Szczepanowa. Monumentalność tego ołtarza potęguje jego ciemna, wpadająca w czerń kolorystyka, z którą kontrastują złocone i polichromowane elementy wystroju plastycznego.

- Legendarny garnuszek z wieży Opalińskiego – do poczytania tutaj: http://www.polskieszlaki.pl/kubek-chelmzynski.htm

- Czaprak wezyra tureckiego Kara Mustafy. Z niego to została wykonana granatowa kapa- szata liturgiczna. Wiąże się z tym czaprakiem legenda, jakoby to zdobył go Jan III Sobieski podczas odsieczy wiedeńskiej w 1683 roku i ofiarował katedrze chełmżyńskie jako votum złożone bł. Jucie. Tkanina ta wzbogacona suto haftowanym na aksamicie srebrnym ornamentem o wschodnich motywach, obcym sztuce europejskiej, została później przerobiona na kapę, jak pisałem wcześniej, przez naszycie białej bordiury i nowszego kaptura.

- Nagrobek biskupa Piotra Kostki. Znajduje się po lewej stronie ołtarza głównego – w prezbiterium, zachwyca wielkością i poziomem wykonania. Jest to późnorenesansowy (rok śmierci biskupa to 1595), wykonany z różnobarwnego marmuru, alabastru i stiuku nagrobek, trzyczęściowy w układzie pionowym. Charakterystyczne dla niego jest ułożona postać zmarłego biskupa, odzianego w ornat, która sprawia wrażenie ułożonego do snu. To „ożywienie” postaci zmarłego, charakterystyczne dla przedstawień nagrobnych epoki odrodzenia, znajduje swoje źródło w pomniku kardynała Sforza z 1505 roku, z rzymskiego kościoła S.Maria del Popolo. Wiele ciekawego można by napisać jeszcze o tym pięknym dziele…

- Chrzcielnica, datowana na 2. połowę XVIII wieku, wybitnie reprezentująca cechy rokoka, mieściła się w narożu nawy północnej przy części wieżowej, ustawiona na marmurowym podwyższeniu, ograniczonym drewnianym, tralkowym ogrodzeniem. Po ostatniej odbudowie katedry została przeniesiona w obecne miejsce, do kaplicy bł. Juty. Jej bogaty wystrój plastyczny został zniekształcony w wyniku niefortunnej renowacji w 1970 roku, kiedy to zastąpiono pierwotną kolorystykę (jasnobrunatno-srebrną) polichromią koloru zgniłej zieleni. Podczas tych prac zlikwidowano ponadto element oryginalnego sposobu podnoszenia pokrywy chrzcielnicy, czyli specjalną linę przewieszoną przez krążek i zakończoną równoważnikiem.

- Ambona, pochodzi z 1604 roku i jest w stylu renesansowym. W półokrągło zwieńczonych niszach wielobocznego kosza mieszczą się rzeźby Chrystusa i ewangelistów, bez św. Mateusza, a na parapecie schodów postacie czterech Ojców Kościoła z- ciekawostka(!)- przestawionymi podpisami pod rzeźbami św. Augustyna i św. Hieronima.

- Świecznik wiszący- głowa jelenia. Jest to unikat – naturalnej wielkości głowa jelenia, osadzona na rokokowym kartuszu z płaskorzeźbionym barankiem (herb Junosza). Pierwotnie zawieszona na konopnej linie, pełniła funkcję swoistego barometru, w zależności od kierunku zwrotu zapowiadając mające nastąpić zmiany pogody. Po odbudowie katedry wisi na metalowym łańcuchu. Ten element stał się częścią wyposażenia kilku kościołów z terenu ziemi chełmińskiej, m.in. w Grucznie, Papowie Biskupim czy Topolnie. Wiąże się go z kultem św. Huberta, któremu wg tradycji podczas jednego z polowań ukazał się dorodny jeleń ze świecącym krzyżem między rogami.

- Rzeźba figuralna. Jest to grupa pasyjna, pochodząca z początku XV wieku, w skład której wchodzą Chrystus na krzyżu i stojące pod krzyżem rzeźby Matki Boskiej oraz Jana Ewangelisty. Urzeka ona realistycznym przedstawieniem cierpienia Chrystusa, udzielającego się również stojącym pod krzyżem postaciom. Uwagę zwraca oryginalne ułożenie nóg ukrzyżowanego, jak również prawidłowe umiejscowienie gwoździ w nadgarstkach naprężonych pod wpływem ciężaru korpusu. Charakterystycznym dla stylu gotyckiego jest odchył głów obu stojących postaci.

- Ukrzyżowanie w łuku tęczowym w prezbiterium. Pochodzi z początku XVI wieku, i wyróżnia się odmiennym opracowaniem snycerki, niż wyżej opisywana rzeźba pasyjna. Z zastygłego po przebytym cierpieniu martwego oblicza Chrystusa, z niedomkniętymi oczami i ustami, płynie pośmiertny bezruch i spokój. Stojące pod krzyżem obie postaci Matki Boskiej oraz Jana Ewangelisty, cechuje zastygła w bezruchu statyka, podkreślona przez sztywne, jakby blaszane, fałdy szat. Wręcz nowatorsko opracowana została postać klęczącej pod krzyżem Marii Magdaleny. Opracowanie snycerki zdaje się wskazywać na związki ze sztuką spiską, znajdując swe oparcie w grupie Ukrzyżowania z kościoła św. Jakuba w Lewoczy (na Słowacji).

- Polichromia- jedynym autentycznym fragmentem pierwotnej, średniowiecznej polichromii jest malowane na tynku przedstawienie Chrystusa przywiązanego do słupa, oraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej poniżej, istniejące na pierwszym międzynawowym filarze po lewej stronie od wejścia. Niegdyś wnętrze katedry było bogato zdobione polichromiami- pokryte nią były sklepienia, a niewykluczone, że również ściany i filary.

- Witraże. Obecnie istniejące witraże powstały w przeważającej części w latach 70 i 80 XX wieku. Przedstawiają one m.in. św. Cecylię, św. Jan Bosko, św. Anna, św. Józef, św. Walenty, bł. Juta czy Matka Boska Częstochowska. Ich tematykę przygotował ówczesny proboszcz parafii a zarazem inicjator dzieła- ks. infułat Alfons Groszkowski. Na pytanie, czy w przeszłości witraże zdobiły wnętrze chełmżyńskiej katedry, trudno odpowiedzieć pozytywnie, jednak zważywszy na to, że posiadały je kościoły w Toruniu, czy Chełmnie, trudno wyobrazić sobie, aby nie posiadała ich pierwsza świątynia diecezji – biskupia katedra w Chełmży.

Powyższe to tylko ułamek zabytków i cennych rzeczy znajdujących się w chełmżyńskiej katedrze.

- Pomnik ofiar katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem. Do poczytania tutaj: http://www.polskieszlaki.pl/pomnik-ofiar-katastrofy-lotniczej-pod-smolenskiem.htm