Tam, gdzie San domierza – III Dzień – Sandomierz – Koprzywnica, Baranów Sandomierski, Tarnobrzeg

Intensywny dzień, ale też satysfakcjonujący. Główny cel tego dnia to zamek w Baranowie Sandomierskim, ale nie byłabym sobą gdybym nie wymyśliła czegoś na dokładkę. Więc znów padło z mojej strony pytanie: a co jest po drodze.... tym właśnie sposobem jako pierwszą na naszej drodze odwiedziliśmy Koprzywnicę.

Miejscowość słynie przede wszystkim z okazałego Opactwa Cystersów, który sięga epoki romanizmu z zachowanymi detalami architektonicznymi. 

Oczywiście należy on do europejskiego szlaku cysterskiego. Obecnie kościół pełni funkcję parafialnego, z zabudowań klasztornych zachowało się jedno skrzydło z nieużytkowanymi pomieszczeniami. W bardzo dobrym stanie zachował się kapitularz i tam urządzono lapidarium – m.in. możemy obejrzeć z bliska zworniki (elementy konstrukcyjne sklepienia, scalające żebra). 

Samo pomieszczenie ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, oparte na kolumnach, gdzie jedna z nich posiada oryginalną głowicę o charakterystycznej dla romanizmu ornamentyce. Udało nam się dotrzeć do osoby, która mogła opowiedzieć coś (a nawet bardzo dużo) o klasztorze, a jako bonus dostaliśmy wstęp do wspomnianego skrzydła klasztornego – dość mocno już nadszarpniętego użytkowaniem i czasem. Kościół zachował się w pierwotnym układzie, z oryginalnym układem wnętrza i detalami architektonicznymi. Jej forma i konstrukcja jest typowa, tzn. Jest bazyliką trójnawową z transeptem o sklepieniach krzyżowo-żebrowych. Posiada zdobienia geometryczno-przyrodnicze czy to pod postacią dekoracji kamieniarskich, czy polichromowanych. Z czasów gotyckich zachowały się polichromie, a z czasów baroku oczywiście złocone ołtarze.

 Sklepienia ze swoimi polichromowanymi dekoracjami prezentują się bardzo ciekawie i niestandardowo, co pokazują zdjęcia. Boczne wejście, przy wschodnim skrzydle, zachowało się w oryginalnej postaci: archiwolty wokół portalu, tworzące łuk oraz półkolistą przestrzeń nad drzwiami zamkniętą łukami z archiwolt – część ta nazywana jest tympanonem, który był wypełniany witrażem lub też płaskorzeźbiony – tutaj jest gładki. Zdobione są również głowice pod gzymsem w typowo romańskie ornamenty: geometryczna plecionka. Sama ściana zachowanego skrzydła prezentuję romańskie małe okienka oraz budulec z ciosów kamiennych, resztki lizen, bardzo widoczne są ślady po gotyckich sklepieniach, a uwagę przyciągają zachowane wsporniki pod postacią maszkaronów, zachował się również fryz ząbkowy. 

Na ścianie prostopadłej zachowały się typowe rozglifione małe okienka. Na jednym z moich zdjęć widać zamurowaną rozetę oraz ślady po dawnym portalu. Na Placu możemy obejrzeć rozrzucone filary z ciekawą kamieniarską dekoracją.

Zachwytów nad romańską architekturą nie ma końca i trudno odchodzić od takiego rarytasu, ale trzeba nam przenieść się w czasie i wylądować w renesansie.

A tutaj perła polskiej architektury, zwany małym Wawelem – zamek w Baranowie Sandomierskim. 

Już od samego wjazdu na teren parku – robi wrażenie, gdy spoza potężnych tulipanowców wyłania się śnieżnobiała bryła renesansu – dzieło Santi Gucci'ego, a to od XVI wieku za panowania rodu Leszczyńskich. Wcześniej istniał w tym miejscu średniowieczny dwór rycerski, należący do Jakszyca. Kolejne lata zamek przechodził przez ręce m. in.: Wiśniowieckich, Lubomirskich, Potockich, Krasickich. W XIX wieku zamek zyskał nowe życie, które tchnęli w niego Dolańscy, przeprowadzając pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego prace restauratorskie po pożarze w 1898 roku. To wtedy powstała secesyjna kaplica z witrażami Józefa Mehoffera. Niestety późniejsze zdarzenia spowodowały, że dzisiaj możemy cieszyć wzrok tylko replikami tych dzieł. 

Bryła zamku to budynek na planie prostokąta z czterema basztami, zwieńczony z dwóch stron attyką, posiada wewnętrzny dziedziniec otoczony krużgankami, a wnętrza zamku zawdzięczamy dwóm słynnym ówczesnym artystom: Falconiemu oraz Tylmanowi z Gameren. 

Od 1997 roku właścicielem całego obiektu jest Agencja Rozwoju Przemysłu. Jednak to nie cała historia zamku, a sprzyjających warunków to tutaj nie było: nie licząc dwóch pożarów, zamek przeżywał jeszcze okupację sowiecką, a w latach '50. XX wieku został przeznaczony na magazyn zboża. Dopiero w roku 1968 został odbudowany przez "Siarkopol". O Baranowie niejedna wieść jest niesiona, np. O cudownym ocaleniu zamku przed najazdem szwedzkim, gdy na najeźdźców spadł grad kamieni po modlitwach córki Leszczyńskiego, choć mówi się też, że to piękno zamku ocaliło go przed atakiem ze strony Karola X Gustawa. Należy pamiętać przy zwiedzaniu zamku o lamentach wydobywających się z spod ziemi, które wciąż nie ucichły po uwięzieniu przez Jakszyca w komnacie branki Aueli. Zwiedzanie przebiega z przewodnikiem, możemy odwiedzić sklepik z pamiątkami oraz zjeść obiad w restauracji Magnackiej, która serwuje potrawy kuchni dworskiej oraz regionalnej i trzeba przyznać, że dobrze im to wychodzi. Jest również gdzie pospacerować, ponieważ zamek otacza duży park, z jednej strony geometryczny, od tyłu bardziej naturalny – krajobrazowy. Mając tak piękny plener, zrobiłam sobie małą sesję, bo też nie wiadomo kiedy znów uda się tram powrócić... Zwiedzanie, obiad, spacer, zdjęcia... czas szybko mija i dnia zostało już niewiele, pomimo tego w drodze powrotnej zatrzymujemy się w Tarnobrzegu. Mały zameczek Tarnowskich w ówczesnym Dzikowie (choć współcześnie również, ponieważ Dzików to dzielnica Tarnobrzegu). A właściwie zamek to, czy pałac? Patrząc na dzisiejszy budynek, ciężko nazwać go zamkiem. Niegdyś jednak otoczony był on fosą i murami z bramą, czego dowody można odnaleźć jeszcze dziś, spacerując po otaczającym go parku. Teorię tą popierają liczne badania, które wskazują, iż już od początku (czyli od XV wieku), mamy do czynienia w tym miejscu z umocnieniami o charakterze obronnym – fortalicjum. Miejsce to ulokowane było nad stromą skarpą w dole której płynęła Wisła. W XVII/XVIII wieku został on zaopiekowany i rozbudowany przez rodzinę Tarnowskich, którzy zgromadzili tutaj znaczącą ilość dzieł sztuki oraz bibliotekę i archiwum. Choć nie do końca, ponieważ wiadomym jest, iż w połowie XVI wieku został on sprzedany przez Andrzeja z Ossolina Janowi Tarnowskiemu. W 1830 roku zamek zyskał neogotycką szatę wg projektu Franciszka Lanciego. Po wielkim pożarze w 1927 roku, zamek odbudowano nadając mu neobarokowe cechy (konkretnie cechy wczesnego baroku Wazów), a pracami kierował architekt Wacław Krzyżanowski. W 2011 roku zakończył się remont zamku, który miał ostatecznie naszykować budynek do funkcji muzealnej.