Bazylika w Olkuszu
Olkuska świątynia o konstrukcji halowej, zbudowana z cegły i miejscowego czerwonego piaskowca powstała na przełomie XIII i XIV wieku, a raczej jej najstarsza część czyli prezbiterium. W 2002 roku olkuska fara podniesiona została do godności Bazyliki Mniejszej.
Za czasów Kazimierza Wielkiego kościół został rozbudowany, a w XV wieku do południowej ściany dobudowano kaplicę Św. Anny. Na początku XVII wieku powstała kruchta oraz renesansowa kaplica Loretańska. W jej podziemiach znajduje się krypta z grobem fundatora, bogatego olkuskiego mieszczanina - Stanisława Amendy.
Z zewnątrz kościół ten nie wywiera zbyt wielkiego wrażenia, najładniej prezentuje się od strony Baszty. Za to wnętrze potrafi oczarować. Bazylika mieści w sobie bogaty zbiór zabytków, związanych z dziejami nie tylko samej świątyni i parafii, ale całej Olkuskiej Ziemi.
Warto zwrócić uwagę na renesansowy Wielki Ołtarz z 1611 roku z obrazem Św. Andrzeja Apostoła - patrona kościoła oraz na barokowe ołtarze boczne: Ołtarz Św Mikołaja i Ołtarz Pana Jezusa. Najstarszym zabytkiem jest gotycki poliptyk z końca XV wieku, natomiast pamiątką górniczej przeszłości miasta jest chrzcielnica wykonana pod koniec XVI wieku z olkuskiego ołowiu i okazały srebrny krzyż gwarków, podarowany w XVII wieku przez olkuskich górników.
Wzrok przyciąga też bogato zdobiona ambona z 1639 roku z obrazem Św. Jana Kantego, ufundowana przez olkuskiego burmistrza Pawła Rudawskiego. Ponad amboną widnieje efektowny baldachim z rzeźbami Chrystusa, Ewangelistów i Apostołów oraz sygnatura fundatora.
Organy w bazylice
W bazylice zachwycają późnorenesansowe organy. To najstarszy oryginalny zabytek tego typu w Polsce! Początek organów sięga 1611 roku, wtedy to rozpoczął ich wykonanie Hans Hummel - wybitny organomistrz niemiecki mieszkający w Krakowie.
Dziś organy przedstawiają niezwykłą wartość, z oryginalną obudową i oryginalnym mechanizmem. Pod koniec XX wieku przeszły gruntowną renowację, która przywróciła im dawną świetność.
Organy mają dwie klawiatury ręczne, jedną nożną klawiaturę i 31 głosów. Zachowała się zdecydowana większość z 1776 oryginalnych piszczałek, a te które straciły brzmienie, zostały wiernie odtworzone. Co ciekawe, olkuskie organy nastrojono w sposób obowiązujący w XVII wieku, dlatego instrument ten może wygrywać jedynie muzykę renesansową i wczesnobarokową.
Obok świątyni stoi wysoka dzwonnica z 1913 roku, wykonana z czerwonego piaskowca olkuskiego, a nieco dalej zrekonstruowana baszta i olkuski Rynek.
Bazylika Mniejsza Św. Andrzeja Apostoła - Fara
ul. Szpitalna 1, Olkusz
tel. 32/ 643-15-20
